• Στούπωμα μπουκαλιού με ξύδι

Ετυμολογία: ξύλο + αγγούρι

1. Ο καρπός της ξυλαγγουριάς

2. Το άγουρο πεπόνι

Ετυμολογία: ξύλο + αρχ. άρμενον (= πανί του πλοίου)

1. Επίθ. που αναφέρεται σε ιστιοφόρο που πλέει με μαζεμένα τα πανιά σε περίπτωση καταιγίδας

2. μτφ. άνθρωπος που αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στη ζωή χωρίς να μπορεί να αντιδράσει

Ετυμολογία: ξύλο + πρόκα

• Ξύλινο μικρό καρφί που χρησιμοποιούσαν οι τσαγκάρηδες για να καρφώσουν το δέρμα πάνω στον πάτο του παπουτσιού. Στη συνέχεια έραβαν πάνω στον πάτο το σολόδερμα

• ξ'λόπρουκα

• ξ'λόμπρικα

• Είδος μεταφορικού μέσου που χρησιμοποιούσαν στις οικοδομές για να μεταφέρουν πέτρες, χώματα κ.τ.λ. (πλαίσιο από σανίδια καρφωμένα σε καντρόνια με δύο χέρια από τη μια πλευρά και δύο από την άλλη. Μεταφερόταν από δύο ή περισσότερα άτομα). Αντικαθιστούσε το γαϊδούρι από όπου πήρε και το όνομά του.

• Μακρυπόδης

• Χαζομάρα, βλακεία, ανοησία

  • -Ε μπουρώ ν' ακούγου ξ'λουμάδις

• Αυτός που τα έχει χάσει, ο χαζός, ο βλάκας, ο αφηρημένος

  • -Ντα είνι τούτα μπε τα ξ'λουμένα π' λέγ'ς; = τα ανόητα, χωρίς νόημα και συνοχή λόγια

1. Σιδερένια λίμα τσαγκάρηδων για να «τρώνε» τις ξύλινες πρόκες που περνούσαν μέσα στο παπούτσι

2. Εργαλείο ξυλουργών που τρίβει (τρώει) το ξύλο.

• Εργαλείο του αργαλειού με δύο οριζόντια ξύλα, με αυλακιές, που μέσα τους προσαρμόζεται και κλειδώνει το χτένι, με το οποίο χτυπιέται το υφάδι.

• Ξηλώνω, κόβω τις ραφές ραμμένου ενδύματος

1. Ξελογιάζομαι, χαζεύω, αφαιρούμαι

2. Κάνω κάτι για να περνώ την ώρα μου

   • -Άιντι μουρά μ' πουρπατούτι τσι μη ξ'λουνώστι τσ' έχουμι πουλύ δρόμου ακόμα

   • ---

     -Ξ'λώθ'κα μι τ'ς δ'λειές τσι τόκαψα του φαγί πούχα πα σκ' φουκιά

   • ---

     -Έβαλα ένα μπαχτσιδέλ' για να ξ'λώνουμι

• Ανοστιές, ανοησίες

  • -Άσι φτες τσι ξ'νάδις

• Ξινίζω

• Κάνω μορφασμό που φανερώνει δυσαρέσκεια, δυσφορία

  • -Ξίνσι τα μούτρα τ' τσι εν είπι κίπουτα

• Ξινό φαγώσιμο άγριο χόρτο του βουνού Τρώγεται και ωμό ή μπαίνει λίγο στη σαλάτα.

• Είδος γιαουρτιού

• Ο στρυφνός

• Ξινός

  • -Πρώτα τρατάρζι η ν'κουτσυαρά ρακί τσι καραμέλις απ' τσι ξ'νές

  • ---

    -ξ'νό μπαρούτ = για κάτι πολύ ξινό

• Τρομάρα

• Ο φαντασμένος, ο ψηλομύτης, ο επιδειξιμανής, ο μεγαλομανής, ο υπερόπτης, ο μυγιάγγιχτος.

  • -Είνι φκή μια ξ'πασμέν'!

  • ---

    -Ξ'πασμένα λόγια!

  • ---

    -Άι ξ'πασμέν', μη λές πως πόνισις, ούτι σ' άγγ'ξα!

• Τρομάζω, ξαφνιάζομαι

  • -Ξίσπασι του μ'λαρ = τρόμαξε

• Χριστός

  • -Ξ'στός τσι παναγιά!

• Ο χριστιανός

  • -Εμ' τσι σύ μπρε ξ'τιανέ μ' ντα τούθιλις του βόδ;

• Χριστούγεννα

1. Ξαφνική, μεγάλη χαρά

   • -Ξαγέρ σούρθι

2. Ξέφωτο

   • -Έιδου είνι ξαγέρκου.

Ετυμολογία: ξε (επιτακτικό ρημάτων) + αδειάζω < αρχ. άδεια (= ελευθερία)

• Βρίσκω ελεύθερο χρόνο

Ετυμολογία: μσν. Αμολάρω

• Αφήνω ελεύθερο κάτι ζωντανό

• Τσαλαβουτώ ξανά, τολμώ ξανά, επιχειρώ ξανά.

• Ξανά απ' την αρχή

1. Αρρωσταίνω πάλι ύστερα από ανάρρωση,

2. Ξανακυλάω

• Ανασαίνω, παίρνω μια ανάσα

  • -Ξανισάναμι = ανασάναμε, πήραμε μια ανάσα

1. Ανοίγω διάπλατα

2. Διακρίνω από μακριά

   • -Ξάνξι για καλά γι ουρανός = άνοιξε-καθάρισε

1. Ανοίγω την καρδιά μου, παίρνω θάρρος

2. Παίρνω τολμηρές οικονομικές αποφάσεις

   • -Φτός ξανοίγιτι πουλύ μι τ'ς δ'λειές που κάν'!

• Ξαπλώνω νωχελικά με την πλάτη προς το έδαφος

• Φάρμακο, γιατρικό

• Ρηχά

• Βγάζω το γάλα από τα βυζιά των προβάτων για να μη χαλάσουν

• Τελικά να κάνεις εκείνο που ξέρεις και πιστεύεις για σωστό, παρά τα λόγια των άλλων, που πάντως πρέπει να τα λαμβάνεις υπόψη σου

• Στη φράση:

  • -Φτος έχ' ξένου νου = Είναι ερωτευμένος με άλλη

Ετυμολογία: ξερός + ακας (κατάλ. Μεγεθ) > ξέρακας

1. Άγονο χωράφι

2. Το ξερό κλαδί του δένδρου ή και ολόκληρο δέντρο

1. Εμετός

2. μτφ. κακομούτσουνο άτομο

   • -Άι μπε, ένα ξέρασμα είνι τούτους γι άθρουπους

• Οι φουσκάλες στα χείλη (λόγω κρυολογήματος κ.τ.λ.)

• Παιχνίδι τράπουλας

• Απαλλάσσω κάποιον από τη βασκανία.

• Βρομώ, μυρίζω πολύ άσχημα

• Βγάζω τη γάνα που εμφανίζεται σαν λευκό επίχρισμα στη γλώσσα, από δίψα ή αρρώστια, διώχνω την πίκρα απ' το στόμα μου.

• Ο μη επινικελωμένος

• Αποξενώνομαι από συγγενείς

  • -Ντα φτάν'ς μπάρμπα Αντών'; Ξιγινέψαμι πλιά, τσ' ε πιρνάς να σι δούμι;